Wraz z przybywaniem ludności świata i wzrostem konsumpcji rośnie ilość produkowanych przez naszą cywilizację odpadów. W wielu regionach – także w Polsce – jest to bardzo poważny problem. Najlepiej byłoby, oczywiście, unikać wyrzucania czegokolwiek, ale to niemożliwe. Dlatego optymalnym rozwiązaniem wydaje się selektywna zbiórka odpadów i ich ponowne przetworzenie.

Istnieje kilka podstawowych korzyści wynikających z selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Przede wszystkim chodzi o zmniejszenie ilości odpadów trafiających na składowisko. W wyniku dobrze funkcjonującej selektywnej zbiórki odpadów komunalnych żywotność składowiska można wydłużyć nawet o połowę. Jest to bardzo ważne, z uwagi na wysokie koszty budowy nowych składowisk.

Druga korzyść wynikająca z selektywnej zbiórki odpadów, to zmniejszenie ich szkodliwości. Selektywna zbiórka powinna bowiem obejmować również odpady tzw. niebezpieczne. Powoduje to m.in. znaczne zmniejszenie toksyczności odpadów komunalnych trafiających na składowisko. Obniża przez to koszty jego eksploatacji oraz zmniejsza negatywny wpływ na środowisko.

Kolejna korzyść, to pozyskanie surowców wtórnych. Hasło to ma w Polsce niezbyt dobre konotacje, ale warto sobie uświadomić, iż jest to trend ogólnoświatowy. Selektywna zbiórka jest źródłem surowców, których przetworzenie ponownie na produkt wymaga najczęściej dużo mniejszych nakładów, niż w przypadku produkcji wykorzystującej surowce pierwotne. Jest to szczególnie ważne wobec zagrożenia kryzysem surowcowym i energetycznym na świecie.

Dzięki wykorzystaniu surowców wtórnych zmniejsza się zanieczyszczenie środowiska. Dobrym przykładem może tu być makulatura. Przy jej zastosowaniu do produkcji papieru, zużycie energii zmniejsza się średnio 2,5-krotnie, zużycie wody w procesie produkcyjnym o około 60 proc., zanieczyszczenia powietrza o około 75 proc., toksycznych ścieków papierniczych o około 35 proc. Ograniczona zostaje także wycinka drzew.

Górą selektywna zbiórka

Odpady można podzielić na trzy rodzaje: komunalne, powstające w gospodarstwach domowych; komunalnopodobne (posiadają cechy takie jak komunalne, ale powstają poza gospodarstwami domowymi) i przemysłowe. Segregacji poddaje się dwa pierwsze rodzaje odpadów.

Segregację odpadów prowadzi się na dwa główne sposoby. Pierwszy, to selektywna zbiórka – odpady zbierane są do oddzielnych, specjalnie do tego celu przeznaczonych pojemników i worków, przyjmowane do punktów skupu itp. Drugi model to sortowanie odpadów. W tym przypadku odpady zbierane są tradycyjnie, do wspólnego pojemnika, a dopiero później sortowane w sortowni odpadów na papier, szkło, metal itp.

Obydwa modele były stosowane w różnych krajach. Okazało się jednak, że selektywna zbiórka przynosi znacznie lepsze efekty. Dlatego też jest ona obecnie stosowana w większości krajów, także w Polsce.

Najczęściej występującym przy selektywnej zbiórce problemem jest zanieczyszczenie surowców wtórnych innego rodzaju odpadami. Wynika to z tego, że mieszkańcy często wrzucają swoje odpady do nieodpowiednich pojemników. Taki system odznacza się jednak mimo wszystko stosunkowo wysoką czystością odzyskiwanych surowców i zwykle, po pewnym czasie, przynosi zadowalające efekty.

Ważną zaletą selektywnej zbiórki jest fakt, że można ją wprowadzać stopniowo, włączając coraz to nowe obszary miasta i gminy. Umożliwia to rozłożenie kosztów na dłuższy okres czasu, przyzwyczajenie mieszkańców do nowego sposobu traktowania odpadów oraz korektę błędów popełnionych wcześniej w miarę nabierania doświadczeń. Pozwala to na bardziej harmonijne i optymalne rozwijanie systemu.

Z pojemnikami lub bez

Specyfika osiedli i miejscowości, w których wprowadza się selektywną zbiórkę odpadów, bywa różna. Dlatego stosuje się trzy podstawowe modele selektywnej zbiórki.

Model pierwszy – to donoszenie pojemników. Stosowany jest najczęściej w obszarach z zabudową jednorodzinną oraz w śródmieściu, gdzie przeważają kamienice z podwórzami. W systemie tym pojemniki, najczęściej o mniejszych pojemnościach, są donoszone przez mieszkańców lub pracowników służb komunalnych w wyznaczone dni do miejsca, w którym są opróżniane i ponownie odstawiane na to same miejsce.

Model drugi – wymiana pojemników. Stosuje się go na obszarach z przewagą zabudowy osiedlowej. Polega on na zabraniu pojemnika zapełnionego i ustawieniu na tym miejscu innego, pustego pojemnika tego samego typu. Stosowane są najczęściej duże pojemniki lub kontenery.

W modelu trzecim prowadzi się zbiórkę bez pojemników. Jest to metoda efektywna i stosunkowo tania. Nie wymaga dużych nakładów na zakup pojemników czy specjalistycznego sprzętu. Polega na tym, że w określonym czasie ludność wystawia przygotowane w workach plastikowych (lub w przypadku makulatury np. w paczkach) surowce wtórne, po czym służby komunalne odbierają je. Model ten stosowany jest wyłącznie do zbiórki surowców wtórnych.

Jeżeli stosowane są worki plastikowe, powinny one być przeźroczyste w celu łatwej kontroli ich zawartości, o zróżnicowanych kolorach według rodzaju zbieranych do nich odpadów. Zaopatrzenie w worki powinno być zagwarantowane przez służby organizujące zbiórkę.

Taki system może być stosowany jako uzupełniający zbiórkę selektywną do pojemników, oraz na różnego rodzaju festynach, wystawach, parkingach, przy tzw. małej gastronomii itp., a także wszędzie, gdzie stawiane są duże wymogi co do higieny, np. w szpitalu miejskim, przychodniach. Może on znaleźć swoje zastosowanie również na wsiach oraz w zabudowie jednorodzinnej, gdzie ustawienie ewentualnych pojemników musiałoby być bardzo zagęszczone, aby było efektywne.

Od papieru do metalu

Różne surowce wtórne w różnym stopniu nadają się do powtórnego przerobu. Znakomicie sprawdza się szkło – wyroby ze szkła mogą być z powodzeniem wielokrotnie używane, a gdy ulegają zniszczeniu, ponownie przetwarzane, praktycznie w stu procentach.

Zdarza się, że wymogiem przetwórcy jest dostarczanie szkła rozdzielonego według koloru. Powoduje to konieczność ustawiania dwóch lub trzech pojemników na szkło, gdyż późniejsze rozdzielanie mieszanki szkła wielobarwnego, szczególnie gdy jest to stłuczka, jest bardzo kłopotliwe, a często praktycznie niemożliwe.

Pojemniki przeznaczone do zbiórki szkła powinny być wyposażone w otwory o kształcie i wielkości przystosowanych do tego typu odpadów. Najczęściej stosowane są otwory okrągłe, dodatkowo zabezpieczone przed opadami lub dostawaniem się do wewnątrz zanieczyszczeń. Poza tym odpowiedni kształt i wymiar otworu ogranicza wrzucanie innego typu odpadów. Takie pojemniki dobrze nadają się do zastosowania na osiedlach mieszkaniowych oraz w śródmieściu, szczególnie w obrębie stref handlowych.

Przy wyborze pojemników na szkło oraz miejsca ich ustawienia ważnym kryterium jest hałas, powstający przy wrzucaniu oraz opróżnianiu. Dostępne są pojemniki na szkło o ścianach dźwiękochłonnych, są one jednak drogie. Dlatego ważne jest odpowiednie ustawienie pojemników, tak aby zmniejszyć tę uciążliwość. Można także stosować ekrany wyciszające, szczególnie jeśli pojemnik ma stać w pobliżu budynków mieszkalnych lub wykorzystywać istniejące już ściany i inne osłony.

Efektywność selektywnej zbiórki makulatury jest zależna od podobnych czynników, jak w przypadku szkła. Najczęściej stosowane pojemniki mają pojemności 110-550 litrów i wydłużone otwory przystosowane do wrzucania makulatury i tektury. W dzielnicach domów jednorodzinnych można stosować pojemniki tradycyjne.

Pojemniki na makulaturę powinny być zabezpieczone przed opadami atmosferycznymi. Trzeba też wziąć pod uwagę możliwość powstania w pojemniku ognia. W związku z tym pojemnik powinien być zbudowany z materiałów niepalnych i nietopliwych. Również przy usytuowaniu pojemników na makulaturę powinno się uwzględniać bezpieczeństwo pożarowe.

Tworzywa sztuczne mają niewielki ciężar, a dużą objętość, co podnosi bardzo koszty wywozu. Ponadto są zwykle bardzo zanieczyszczone, często pozostałościami pochodzenia organicznego lub resztkami substancji szkodliwych, trujących albo niebezpiecznych dla zdrowia. W związku z tym należy traktować je jako odpady szczególnie szkodliwe dla środowiska. Zanieczyszczenia organiczne powodują problemy natury sanitarnej. Konieczna jest większa częstotliwość opróżniania pojemników oraz ich dezynfekcji.

Złom metali najczęściej pojawia się w formie puszek. Odbiorca wymaga zwykle, aby dostarczany złom był sprasowany.

Kolory selekcji

Aby program selektywnej zbiórki odpadów odniósł sukces, konieczne jest utrwalenie w pamięci mieszkańców pewnych skojarzeń. Przede wszystkim – barwa pojemnika powinna już na pierwszy rzut oka kojarzyć się z jego przeznaczeniem, np.:

niebieski – makulatura,

biały – szkło białe,

zielony – szkło zielone i brązowe,

pomarańczowy – złom lub tworzywa sztuczne,

brązowy – bioodpady,

czarny – odpady resztkowe.

Obecnie taka właśnie kolorystyka jest najbardziej rozpowszechniona.